Tante Rosa Eserindeki Tante Rosa Karakterinin Sosyal Kimlik Kuramı Açısından İncelenmesi

Kimlik ve benlik algısı “ben kimim?” sorusuna aranan yanıttır. Bireyin sahip olduğu özelliklerin bütünü yerine sahip olunmayanların -farklılıklarının- ön planda tutulması ile kimlik oluşur. Sosyal Kimlik Kuramı kişinin iki farklı kimlik yapısının olmasından bahseder: kişisel, sosyal. Bireyin ait olduğu grupları göz önünde bulundurarak yaptığı değerlendirmenin sonucu olarak kendisini toplumda bir sınıfa yerleştirir. Yerleştirilen sınıfa ait olan bireyler, belirtilen sınıfla özdeşleşir ve sosyal kimliği oluşur. Tante Rosa eserinin başkahramanı olan Tante Rosa karakteri eser boyunca çeşitli sosyal gruplarda yer edinmeye çalışmış fakat yer edinemeden bireysel kimliği ile ölen bir karakterdir. Tante Rosa karakterinin kimliğini bulma çabasının aktarıldığı roman Sosyal Kimlik Kuramı üzerinden incelenecektir. Öncelikle kuram ve eser arasında ilişki kurularak veri verilecek, sonrasında ise sosyal gruplara ve topluma uyum sağlayamayan Tante Rosa karakterinin kurama da uyum sağlayamadığından bahsedilerek analiz edilecektir.

Tajfel ve Turner tarafından 1970’lerin ortalarında geliştirilmiş Sosyal Kimlik Kuramına göre bireyin önemi ait olduğu sosyal gruba bağlıdır. Birey ait olduğu sosyal gruba bakılarak tanımlanır, değerlendirilir ve sonucunda toplumdaki yeri oluşur. Bireyin ait olduğu sosyal grup ve sosyal kimliği bireysel kimliğin şekillenmesinde rol oynayan faktörlerdendir. Tante Rosa eserinde ise bahsedilen durumun zıttı görülmektedir. Romanı oluşturan on dört hikâyenin neredeyse her birinde farklı sosyal gruplara girmeye çalışan Tante Rosa karakterinin bireysel kimliğinin gelişim süreci görülebilmektedir. Kurama göre başkahramanın kimliğinin şekillenmesi için sosyal grupta bulunması ve oradan kazandığı bir kimliğin olması gereklidir. Eserde verilen sosyal gruplar Tante Rosa karakterinin isteklerine uymadığı, kendisine uygun görmediği ya da sosyal grubun isteklerine uyum sağlayamadığı için Tante Rosa karakteri hiçbirine aidiyet duygusu ile yaklaşamamıştır. Örnek olarak “Tante Rosa Rahibeler Okulunda” hikayesine bakıldığında sosyal grubun isteğine uymadığı için Tante Rosa karakteri bahsedilen sosyal gruptan önce cezalandırılmış sonra uzaklaştırılmıştır. “‘Sen süsüne, güzelliğine düşkün bir günahkârsın,’ dedi Rosa’ya. ‘Ceza olarak melek rolüne çıkmayacak, yoksul rolüne çıkacaksın.’” (Soysal 24). Verilen alıntıda da görülebileceği üzere sosyal grubun belirlemiş olduğu kurala -hikâyede süse önem vermemek gerektiği- uymayan Tante Rosa karakteri cezalandırılmıştır. Hikâyenin devamında çöreğe halk arasında verilen isim ile hitap ettiğinden dolayı bu sosyal gruptan atılmış bir nevi ötekileştirilmiştir. Başka bir örnek olarak “Tante Rosa Aforoz Ediliyor” hikayesi incelenirse diğer hikâyeden farklı olarak Tante Rosa kocası ve çocukları ile kurmuş olduğu sosyal gruptan kendi kimliğine uygun olmadığını düşünüp evini, kocasını, çocuklarını terk etmiştir. Kimliği ve bulunduğu sosyal grup paralellik göstermediğinden terk eden Tante Rosa karakteri yaptığından ötürü aforoz edilir. İki örneğin sebepleri her ne kadar farklılık gösterse de ortak bir sonuca bağlanmıştır, Tante Rosa karakteri sosyal grup tarafından uzaklaştırılmış, ötekileştirilmiştir. Kuram odağında bakıldığında Tante Rosa karakteri sosyal gruplara göre farklılık gösterdiği için ötekileştirilmiştir bahsedilene ek olarak aforoz edilip “dinsiz” etiketi ile adlandırıldığı için başka sosyal gruplar -mahalle vb.- tarafından da ötekileştirilmiştir.

Herhangi bir sosyal gruba ait olmayan biri kimlik bağlamında tanımlanıp değerlendirilemez. “Herhangi bir yerde ölmüş herhangi bir kişi ya da şahıs (insan) aidiyet söz konusu olan (aidiyet o şehirde doğmuş olmak, akraba ya da yakınları bulunmak, ya da vasiyette belirtilmiş olmak gibi hususların belgelenmesiyle ortaya çıkar)” (Soysal 99). Alıntısından yola çıkarak kuram ile eserdeki aidiyetin benzerlik gösterdiği söylenebilir çünkü sosyal grup sadece rastgele insanlardan oluşmak zorunda değildir, aile de bir sosyal grup olarak değerlendirilir. Toplumda bulunan hiçbir sosyal gruba dahil olmayan fakat boşanmadığı kocası kalan Tante Rosa karakterinin ölümü de normal olmamış, naaşı ötekileştirildiği sosyal gruplar nedeniyle üç defa farklı tabutlara konulmuş en sonunda yakılarak kül haline gelmiştir. “Tel çekildi, Mathes teli almadı, ya da posta idaresi adresi bulamadı, telgraf geri geldi.” (Soysal 102). Alıntısına bakıldığında Tante Rosa karakterinin boşanmadığı kocası tarafından bile ötekileştirilen hiçbir yere ait olmayan bir birey olduğu yorumu yapılabilir. Bahsettiğim yere kadar kuram ile eser arasında paralellik vardır fakat kurama göre bir kişinin bireysel kimliğe sahip olması için sosyal kimliği de sahip olması gerekir çünkü sosyal kimlik bireysel kimliğin yol göstericisi olarak tanımlanır. Esere bakıldığında Tante Rosa karakteri “Tante Rosa At Cambazı Olamadı” hikayesinde şekillenmeye başlayan bireysel kimliğe sahiptir. Bahsedilene ek olarak bulunduğu sosyal gruba göre bireysel kimliğinin değişimine karşıdır. “‘Ben içimi öldüremem,’ dedi Rosa, ‘çünkü içim prensestir. Prenses prensindir ve prensin olan bir şeyi öldürmeye sizin bile yetkiniz yoktur.’” (Soysal 22). Alıntısında da görülebileceği üzere küçüklüğünde sosyal grubun belirlediği kurallara uymak istemeyen ve dolayısıyla bireysel kimliğinin değişimine olanak sunmayan bir karakterdir. Kuramın söylediğinin aksine herhangi bir yere ait olamayan Tante Rosa karakteri bireysel kimliğini koruma ve keşfetme çabasına girmiştir.

Eserin sonunda ise herhangi bir yere uyum sağlayamadığı gibi kurama da uyum sağlayamamış ve ait olduğu bir sosyal grup bulunmazken bireysel kimliğini keşfetmek için çaba göstermiştir. Kuramın belirttiği üzere sahip olduğu farklılıklardan ötürü sosyal gruplar tarafından ötekileştirilmiştir fakat bahsedilen olay bireysel kimliğinin yok olmasını sağlamamış aksine “içindeki prensesin” yaşaması için uğraş vermiştir. Sonuç olarak hiçbir yer ait olmamasına rağmen içindeki prensesin ölmemesini sağlamıştır.

Kaynakça

Soysal, Sevgi. Tante Rosa. İstanbul: İletişim Yayınları, 2023.

Aşkın, Muhittin. Kimlik ve Giydirilmiş Kimlikler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2007.

Özdemir, Ayşe Nur. Tersine Bir Bildungsroman: Tante Rosa. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2018.